فصلنامه علمی اقتصاد و مدیریت شهری

روند شهری شدن در کشورهای در حال توسعه، با عدم‌تعادل‌های خدماتی، پراکنش جمعیت و رشد بی‌قواره شهری مواجه بوده است؛ به‌طوری که ناپایداری به‌وجود آمده از این رشد ناموزون، به شکل عدم‎تعادل‌های فضایی- اجتماعی با نمودهای فقر شهری، اسکان و اشتغال غیررسمی و آلودگی‎های زیستی، نمایان شده است. تحقیق حاضر، به بررسی نابرابری‌های اجتماعی و فضایی موجود در مناطق و نواحی مختلف شهر یزد و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر پرداخته است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و داده‌های لازم، از طریق روش کتابخانه‎ای و عمدتاً با استفاده از اطلاعات طرح تفصیلی سال ۱۳۸۸ شهرستان یزد گردآوری شده‎اند. رتبه‎بندی مناطق و نواحی شهر یزد از لحاظ توسعه اجتماعی، با استفاده از ۱۵ شاخص و با بهره‎گیری از روش تاپسیس و تاکسونومی نشان داد که منطقه ۳ و ناحیه ۳-۲ در رتبه اول و منطقه ۲ و ناحیه ۲-۱، در رده آخر قرار گرفته‎اند. انتخاب میانگین قیمت زمین به عنوان معیاری برای ارزیابی نابرابری اقتصادی میان نواحی مختلف شهر و مقایسه این شاخص با استفاده از آزمون ANOVA بیانگر این نکته بود که میان نواحی مختلف شهر یزد از این نظر تفاوت وجود دارد؛ به‌طوری که ناحیه ۳-۲ بالاترین ارزش و ناحیه ۱-۱ کمترین ارزش را به خود اختصاص داده‌اند. آزمون همبستگی بین میزان توسعه اجتماعی نواحی و ارزش زمین در آنها که با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون انجام شد، نشانگر رابطه معنادار و مثبت بین این دو متغیر بوده است. لذا ما شاهد افزایش ارزش زمین به موازات افزایش توسعه‌یافتگی اجتماعی در نواحی مختلف شهر یزد می‌باشیم.

طی سه دهه اخیر به دلیل هجوم شتابان جمعیت به سمت شهرها، مشکلات متعددی برای شهرها به وجود آمده و لزوم برنامه‌ریزی و ارائه روش‌ها و مدل‌هایی به منظور انتظام شبکه شهری برای کاهش و ساماندهی مشکلات نوظهور، بیش ‌از پیش احساس شده است. یافتن عوامل ناشی از این رخداد و همچنین ارائه راهکاری در راستای کاهش وضعیت نامطلوب موجود و حرکت به سمت تعادل در توزیع جمعیت و فعالیت، از مهمترین‌ دغدغه‌های برنامه‌ریزان و مدیران شهری می‌باشد. در این پژوهش، با ارزیابی سطح برخورداری از امکانات شهری در نقاط شهری استان یزد، چگونگی ارتباط وضعیت سطح ارائه خدمات و امکانات شهری با وضعیت جمعیتی و به تفکیک نقاط شهری، بررسی شده است. تحقیق حاضر از نظر نوع تحقیق، توسعه‌ای-‌ کاربردی و از لحاظ روش پژوهش، توصیفی-‌ تحلیلی است. اطلاعات موردنیاز پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، اسناد مرکز آمار ایران، سالنامه‌های آماری و اسناد مرتبط با آن، گردآوری شدند. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات و دستیابی به نتایج کاربردی، از مدل تاکسونومی عددی و مراحل تحلیل عددی استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده، بیانگر تأثیر نسبتاً زیاد سطح برخورداری از امکانات و خدمات ارائه شده در نقاط شهری بر توزیع متوازن جمعیت است؛ به گونه‌ای که در تحلیل انجام شده، رتبه استنتاجی از تحلیل تاکسونومی که بیانگر سطح برخورداری از امکانات در مناطق می‌باشد، با رتبه توزیع جمعیتی، تناسب زیادی دارد. بر این اساس شاخص‌های مرتبط با امکانات و خدمات شهری، تا سطح قابل‌قبولی می‌توانند نقش مؤثری در جذب جمعیت در نقاط مختلف، جلوگیری از مهاجرت و تمرکززدایی، ایفا نمایند.