فصلنامه علمی اقتصاد و مدیریت شهری

در عصر حاضر تقریباً نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری سکونت دارند. در این میان، نقش شهر و نواحی شهری به طور مستقیم و شهرسازی و ساخت فیزیکی آن به طور غیر‌مستقیم و سهم آنان در ناپایداری موجود، توجه جدی محافل علمی و سیاست‌گذاران را به خود جلب کرده است. توصیه‌ها بر این است که شهرها باید به عنوان نقاط و کانون‌های اصلی برای حل مشکلات جهانی و دستیابی به توسعه پایدار، مورد نظر و استفاده قرار گیرند. هدف اصلی این پژوهش، سنجش رفتارهای اجتماعی زیست‌محیطی و شناخت تأثیر سرمایه فرهنگی و ابعاد آن بر رفتارهای اجتماعی زیست‌محیطی در توسعه پایدار شهری می‌باشد.

مقاله حاضر با رویکرد کمّی و با استفاده از روش پیمایشی، به انجام رسیده است. نمونه تحقیق ۳۸۵ نفر از افراد بالای ۱۸ سال ساکنان شهر شیراز تشکیل شده است. داده‌های پیمایشی از طریق پرسشنامه ساختاریافته، گردآوری و با استفاده از نرم‌افزار SPSS تجزیه‌ و ‌تحلیل شدند. چارچوب نظری این تحقیق، برگرفته از نظریه بوردیو و پارادایم جدید زیست‌محیطی  است. در این تحقیق، رفتارهای اجتماعی زیست‌محیطی، در چهار بخش امکانات و شرایط، دانش، نگرش و رفتارهای زیست‌محیطی سنجیده شده است.

 نتایج تحلیل نشان داد که بین جنس، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، وضعیت تأهل و رفتارهای اجتماعی زیست‌محیطی، رابطه معناداری وجود دارد و رابطه بین سرمایه فرهنگی (بعد نهادینه شده) و رفتارهای اجتماعی زیست‌محیطی، تأیید شد.

پیاده‌راه‌های گردشگری، رابط اصلی و پیوند‌دهنده فضاهای پویای شهری و گردشگران هستند و می‌توانند علاوه‌بر نقش اقتصادی و اجتماعی، عامل اساسی توسعه گردشگری شهری و حضور فعال گردشگران در فضاهای شهری، محسوب شوند. 

شهر تهران، به ویژه محدوده اصلی بافت مرکزی شهر تهران (بازار بزرگ تهران) و خیابان ۱۵خرداد، با دارا بودن پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های گسترده گردشگری و استفاده زیاد مردم شهر تهران (بازاریان و مردم محلی) از مسیر فوق، همچنان به امکانات رفاهی ویژه بیشتری برای گردشگری شهری نیاز دارد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی تجارب موفق بین‌المللی و مقایسه مسیرهای پیاده‌راه‌های شهری و شناسایی این قابلیت‌ها از طریق بازآفرینی انجام شده در فضای کالبدی پیاده‌راه خیابان ۱۵ خرداد تهران می‌باشد؛ لذا مقتضی است که ضمن بررسی مجدد بازآفرینی انجام شده در مسیر پیاده‌راه خیابان ۱۵خرداد، از نظر مواردی مانند: فضا و منظر جغرافیایی، مسافت مسیر، استفاده از علائم گردشگری و امکانات تفریحی و جاذبه‌های مناسب و امکانات بهداشتی در طول مسیر، بتوان به عنوان راهکاری مطلوب در بازتعریف این مسیر و نقاط مشابه، استفاده کرد. در این مقاله، سعی بر این است که نقاط ضعف و قوت مسیر فوق از منظرگردشگری با استفاده از مدل سوات، شناسایی شوند و برای این مهم، راهکارهای استراتژیک و راهبردهای علمی و عملی در راستای توسعه گردشگری، ارائه گردید.

جذب سرمایه‌های بخش خصوصی و سرمایه‌های خارجی برای اجرای پروژه‌های شهرداری‌ها، از روش‌های معتبر تأمین منابع مالی در حوزه مدیریت شهری، محسوب می‌شود. هم اکنون یکی از رویکردهای اصلی در حوزه‌های مدیریت شهری و روستایی در کشور، حرکت به سمت شناسایی درآمدهای پایدار، روش‌ها و ابزارهای جدید تأمین منابع مالی؛ نظیر جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌باشد.

هدف این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت بخش خصوصی، در تأمین منابع پایدار مالی پروژه‌های شهرداری است. با توجه به داده‌های گردآوری شده، بخشی از سرمایه‌گذاران بالقوه، در پروژه‌های شهری، شرکت نمی‌کنند؛ بر این اساس، استفاده از روش‌های معمول اقتصادسنجی، دارای نتایج ناسازگار می‌باشند. بنابراین به منظور تخمین پارامترهای این تابع، از روش لاجیت و پروبیت که براساس تابع حداکثر درست‌نمایی می‌باشد، استفاده شده است. لازم به ذکر است برای تخمین تابع، از نرم‌افزار stata استفاده شد. جامعه آماری پژوهش، شهر و شهرداری تبریز می‌باشد و داده‌های مورد نیاز با روش پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و یافته‌های میدانی بوده است. در پژوهش حاضر، از روش نمونه‌گیری تصادفی و برای تعیین حجم نمونه مورد نیاز، از فرمول کوکران و جدول مورگان استفاده شده است. یافته‌های این پژوهش گویای این هستند که عواملی؛ مانند بهبود فضای کسب وکار و قوانین کارای تضمین‌کننده سود کارگذار خصوصی، باعث افزایش مشارکت بخش خصوصی، در اجرای پروژه‌های شهری می‌شوند و متقابلاً، وجود بوروکراسی و نبود ظرفیت‌سازی‌های مناسب، روند کار را به تعویق می‌اندازد.

یکی از معیارهای عدالت اجتماعی و توسعه پایدار شهر، توجه به توزیع متوازن زیرساخت‌ها و تسهیلات شهری است؛ از این‌رو نحوه پراکنش این خدمات باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن ایجاد عدالت فضایی درون محلات، زمینه‌های توسعه شهری را نیز فراهم آورد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی، سعی در شناخت و رتبه‌بندی میزان خدمات موجود در محلات سیزده‌گانه شهر نورآباد ممسنی از توابع استان فارس با استفاده از شاخص‌های آموزشی، بهداشتی، ورزشی، اداری، فضای سبز، فرهنگی و تأسیسات شهری دارد. برای این منظور، ابتدا برخورداری محلات از این خدمات، با استفاده از مدل‌های ضریب تغییرات و تکنیک‌های آماری، مورد بررسی قرار گرفت و سپس با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیار تاپسیس، به ارزیابی و تحلیل درجه برخورداری این محلات از خدمات شهری پرداخته شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن هستند که در سال ۱۳۹۲ اختلافاتی از نظر میزان برخورداری از امکانات، بین محلات سیزده‌گانه شهر نورآباد مشاهده می‌شود؛ به طوری که محلات مرکزی شهر؛ یعنی محله‌های ۱ و ۲ از توابع ناحیه دو شهر، در سطح برخوردار و محلات اسکان عشایر و دوراهی از ناحیه یک نورآباد، در رده محروم از امکانات و خدمات شهری قرار دارند. در نهایت، بین محلات مختلف شهر با توجه به عوامل تمرکز جمعیت و دسترسی‌ها، از نظر توزیع فضایی خدمات، عدم‌تعادل و نابرابری وجود دارد.

روند شهری شدن در کشورهای در حال توسعه، با عدم‌تعادل‌های خدماتی، پراکنش جمعیت و رشد بی‌قواره شهری مواجه بوده است؛ به‌طوری که ناپایداری به‌وجود آمده از این رشد ناموزون، به شکل عدم‎تعادل‌های فضایی- اجتماعی با نمودهای فقر شهری، اسکان و اشتغال غیررسمی و آلودگی‎های زیستی، نمایان شده است. تحقیق حاضر، به بررسی نابرابری‌های اجتماعی و فضایی موجود در مناطق و نواحی مختلف شهر یزد و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر پرداخته است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و داده‌های لازم، از طریق روش کتابخانه‎ای و عمدتاً با استفاده از اطلاعات طرح تفصیلی سال ۱۳۸۸ شهرستان یزد گردآوری شده‎اند. رتبه‎بندی مناطق و نواحی شهر یزد از لحاظ توسعه اجتماعی، با استفاده از ۱۵ شاخص و با بهره‎گیری از روش تاپسیس و تاکسونومی نشان داد که منطقه ۳ و ناحیه ۳-۲ در رتبه اول و منطقه ۲ و ناحیه ۲-۱، در رده آخر قرار گرفته‎اند. انتخاب میانگین قیمت زمین به عنوان معیاری برای ارزیابی نابرابری اقتصادی میان نواحی مختلف شهر و مقایسه این شاخص با استفاده از آزمون ANOVA بیانگر این نکته بود که میان نواحی مختلف شهر یزد از این نظر تفاوت وجود دارد؛ به‌طوری که ناحیه ۳-۲ بالاترین ارزش و ناحیه ۱-۱ کمترین ارزش را به خود اختصاص داده‌اند. آزمون همبستگی بین میزان توسعه اجتماعی نواحی و ارزش زمین در آنها که با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون انجام شد، نشانگر رابطه معنادار و مثبت بین این دو متغیر بوده است. لذا ما شاهد افزایش ارزش زمین به موازات افزایش توسعه‌یافتگی اجتماعی در نواحی مختلف شهر یزد می‌باشیم.

مدیریت غیراصولی مواد زاید جامد شهری، زمینه را برای ایجاد مشکلات زیست‌محیطی و انسانی در درازمدت فراهم می‌کند؛ بنابراین استراتژی مدیریت پایدار و مؤثر زباله‎های شهری، نیاز به تعادل برای توسعه، کیفیت زندگی انسان و محیط‌زیست دارد. این مقاله با هدف ارزیابی شاخص‌های مدیریت مواد زاید جامد شهری در راستای توسعه پایدار با استفاده از تکنیک TOPSIS در شهر بوکان، تدوین شده است. روش تحقیق، پیمایشی و روش تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها، توصیفی- تحلیلی می‌باشد. جامعه آماری، جمعیت ۱۷۱۷۷۳ نفری شهر بوکان بود که نمونه آماری آن، ۳۸۴ نفر به‎دست آمد. با توجه به محدودیت‌های تحقیق، نمونه‌ها به‌ ۳۳۰ نفر کاهش یافت. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که در شهر بوکان به طور متوسط روزانه ۱۵۰ تن زباله تولید شده و سرانه زباله ۰/۷۴۰ کیلوگرم در روز بوده است. بیشترین مقدار زباله‌های تولیدی، مربوط به مواد آلی با ۷۵/۸۲ درصد و کمترین مقدار، مربوط به چوب (۰/۶۵ درصد) می‌باشد. رتبه‌بندی نهایی به‌دست آمده از ارزیابی میزان رضایت‌مندی از شاخص‌های توسعه پایدار مدیریت مواد زاید جامد به روش TOPSIS نشان داد که عنصر درخواست انعام، در رتبه اول و عنصر جذابیت تبلیغات، رتبه بیست را کسب کرده که کم‌اهمیت‎ترین عنصر می‌باشد.

هدف این مقاله، شناسایی ابعاد مؤثر آینده‌نگاری بر مدیریت شهری برای نشان دادن فرصت و کشف مزایای ابزارهای موجود با رویکرد اقتصادی است. تحقیق حاضر، از نظر هدف، کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات، توصیفی- پیمایشی، از نوع همبستگی می‌باشد. روش نمونه‌گیری، هدفمند است و تعداد نمونه، ۱۰ نفر از خبرگان، در نظر گرفته شد و برای جمع‎آوری داده‌ها، از پرسشنامه‎ تلفیقی، استفاده و به منظور سنجش روایی پرسشنامه، از آزمون روایی همگرا استفاده شد و برای بررسی پایایی آن، ضریب آلفای کرونباخ، معادل ۷۹۳/۰ محاسبه گردید و آزمون‌های KMO و بارتلت، روش میانگین واریانس توسعه‎یافته و آماره تی، به کار رفت و نیز برای انجام عملیات آماری، از نرم‌افزارهایPLS  وSPSS۱۷  استفاده شد. در این تحقیق، شاخص‌ها با استفاده از تکنیک دلفی، شناسایی شدند و هشت شاخص اصلی (کیفیت زندگی، تفکر محیط‌زیستی، حمل‌ونقل، سازگاری محیط اقتصادی، زیرساخت‌های اقتصادی جامعه، سلامت اقتصادی جامعه، مسکن‌سازی و انرژی)، انتخاب گردید و تمامی فرضیه‌ها، تأیید و در نهایت، سه نوع سناریو آینده‌نگاری، ارائه شد. این مقاله سعی در ارائه مدل آینده‌نگاری مشارکتی با محوریت اقتصاد شهری در مدیریت شهری (مورد مطالعه شهر قزوین) دارد و سه سناریو با توجه به شرایط اقتصادی شهر قزوین با عنوان‌های ادامه روند موجود، رشد سریع و هم‌پیوندی با اقتصاد جهانی و رشد متعادل و هم‌پیوندی با اقتصاد جهانی، ارائه و در نهایت، براساس سناریوها، پیشنهادهای کاربردی در راستای پویایی هر چه بیشتر اقتصاد شهری قزوین، مطرح گردید. 

برنامه‌ریزی برای بالا بردن استانداردهای محیط‌زیست در کلان‌شهرها، اصلی‌ترین معضل پژوهشگران در سال‌های اخیر و یکی از ارکان توسعه پایدار می‌باشد. یکی از راهکارهای ارائه شده به منظور ارتقای کیفیت محیط‌زیست در محدوده‌های شهری، معماری و ساختمان‌سازی همگام با محیط‌زیست است. این ایده، علاوه‎بر کارکرد اقتصادی در صرفه‌جویی منابع انرژی، دارای تأثیرات محیط‌زیستی مطلوبی نیز می‌باشد. در این مطالعه سعی شده با استفاده از تحلیل SWOT، موقعیت استراتژیک توسعه ساختمان‌سازی همگام با محیط‌زیست (ساختمان‌های سبز) در شهرداری تهران مشخص شود. براساس نتایج به‎دست آمده از این تحقیق، موقعیت استراتژیک در رابطه با توسعه ساختمان‌سازی همگام با محیط‌زیست در سطح منطقه یک شهرداری تهران، محافظه‌کارانه می‌باشد؛ بنابراین با استفاده از فرصت‌های پیش‌رو، هفت استراتژی به منظور از بین بردن ضعف‌های موجود، پیشنهاد شدند. مهم‌ترین استراتژی‌های مدیریتی برای توسعه ساختمان‌سازی همگام با محیط‌زیست، جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی از نهادهای فعال محیط‌زیست به منظور کاهش هزینه‌های اولیه، تشویق افراد سرمایه‌دار به منظور بالا بردن تمایل عموم افراد جامعه به سرمایه‌گذاری و همچنین الزام به احداث ساختمان‌های سبز از سوی نهادهای سرمایه‌دار دولتی (بانک‌ها) به منظور تحریک جامعه می‌باشند.