جایگاه و ظرفیت‌های انجمن‌های علمی در برنامه ششم توسعه
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، با وجود اینکه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در کشور به عنوان متولیان اصلی علم و فناوری و توسعه علمی کشور شناخته شده می‌باشند، از سوی دیگر انجمن‌های علمی به عنوان نهادهای عمومی غیردولتی در کشور در توسعه علمی و فناوری کشور و رفع نیازهای تحقیقاتی کشور به خصوص در موضوعات اجرایی نقش بی‌بدیلی را ایفا می‌کنند. در واقع در حالی که دانشگاه‌های کشور همواره در برقراری ارتباط با صنعت و مراکز مدیریت اجرایی کشوری با مشکلاتی مواجه بوده‌اند، انجمن‌های علمی، از ابتدا بر اساس توجه و دلسوزی اساتید دانشگاهی، متخصصین بخش‌های صنعتی و مدیران اجرایی سازمان‌های دولتی شکل گرفته و به نحوی ترکیبی از دانشگاه، صنعت و دولت را در مجموعه سازمانی خود شکل داده‌اند. از این رو انجمن‌های علمی در کشور سرمایه‌های بسیار عظیمی در تولید علم و فناوری چه در بعد نظری و چه در بعد کاربردی می‌باشند. از سوی دیگر از آنجایی که انجمن‌های علمی در کشور نهادهای علمی عمومی غیردولتی می‌باشند و بر اساس دلسوزی افراد متخصص دانشگاهی، بخش خصوص و مدیریتی شکل گرفته‌اند، اهتمام زیادی به حل مشکلات بخش‌های تخصصی خود دارند و از تمام ظرفیت‌های خود و حتی سایر نهادهای مدیریتی و دانشگاهی برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند.
یکی دیگر از مواردی که اهمیت انجمن‌های علمی را نشان می‌دهد، توان ارتباط‌گیری این نهادهای عمومی با مراکز علمی خارج از کشور می‌باشد. از بعد از تحریم‌هایی که به شکل گسترده‌ای به کشور ایران تحمیل شد، علاوه بر محدودیت‌های مالی و اقتصادی، محدودیت‌های علمی نیز به اشکال مختلف به جامعه علمی کشور تحمیل شد. ممنوعیت تحصیل دانشجویان در برخی از کشورها و اجازه ندادن به اساتید و دانشجویان برای شرکت در برخی از کنفرانس‌های خارجی و اعمال محدودیت برای دانشگاه‌های ایران در ارتباط‌گیری با سایر نهادهای علمی بین‌المللی از مواردی بود که هزینه‌های علمی فراوانی را برای جامعه علمی کشور به دنبال داشت. در این شرایط تحریمی که ممکن است در هر زمانی از سوی کشورهای متخاصم تقویت شود، انجمن‌های علمی به عنوان نهادهای عمومی غیردولتی می‌توانند در ارتباط‌گیری با مراکز علمی بین‌المللی و انتقال علم و فناوری به داخل کشور بسیار مفید و مؤثر باشند. البته این خود مستلزم تلاش انجمن‌ها برای فعالیت در بعد بین‌الملل و ارتباط با مراکز علمی بین‌المللی و نهادهای جهانی می‌باشد.
با توجه به نکات مذکور، لازم است به انجمن‌های علمی در برنامه ششم توسعه و نقش آنها در تولید علم و فناوری تأکید شده و به عنوان مراکز علمی که می‌توانند نقش مؤثری در تولید علم و فناوری و همگرایی ظرفیت‌های داخلی و خارجی برای پیشبرد اهداف خود در موضوع مدنظر خود، داشته باشند، توجه ویژه‌ای از سوی مجموعه نظام چه در دستگاه‌های اجرایی، چه در دستگاه‌های نظارتی و تقنینی، چه در دستگاه‌های قضایی به این انجمن‌ها شده و از ظرفیت آنها در پیشبرد فعالیت‌ها و حل مشکلات خود بهره ببرند.
در اینجا به برخی از مواردی که انجمن‌ها می‌توانند در مفاد برنامه ششم توسعه نقش مؤثر داشته باشند و نیز مواردی از پیش‌نویس سیاست‌های کلی برنامه ششم که می‌تواند ظرفیت خوبی برای ورود مؤثر انجمن‌های علمی باشد، مورد اشاره قرار می‌گیرد و لازم است زمینه مناسبی برای مشارکت انجمن‌های علمی در امور آموزشی، پژوهشی و اجرایی در این موارد در نظر گرفته شود.
در بند ۹ پیش‌نویس به مشارکت و بهره‌گیری از ظرفیت نهادهای عمومی غیردولتی در تحقق اقتصاد مقاومتی در کشور اشاره شده اما با توجه به اینکه این بند در سرفصل امور اقتصادی و بودجه آمده است، اشاره‌ای به انجمن‌های علمی نشده و بیشتر نهادهای عمومی غیردولتی اجرایی را مورد اشاره قرار داده است. در حالی که انجمن‌های علمی در تحقق اقتصاد مقاومتی در کشور می‌توانند ظرفیت‌های خوبی را فعال نموده و نقش مؤثری را ایفا نمایند. ظرفیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی انجمن‌ها در انجام تحقیقات علمی و کاربردی، ظرفیت انجمن‌ها در همگرایی، ظرفیت‌های داخلی، ظرفیت انجمن‌ها در استفاده از تجربیات و مطالعات بین‌المللی، ظرفیت آموزشی انجمن‌ها در بسترسازی امور فرهنگی در راستای افزایش مشارکت عمومی در تحقق اقتصاد مقاومتی؛ از جمله ظرفیت‌هایی است که انجمن‌ها می‌توانند در این عرصه به میدان آورده و نقش مؤثری را ایفا نمایند.
در بند ۷۶ پیش‌نویس به تنقیح قوانین تا پایان برنامه ششم اشاره شده است. عملاً کار تقنین و تنقیح قوانین با توجه به مسائل مستحدثه و سیاست‌گذاری مجموعه‌های نظام در تمام عرصه‌ها و لزوم جهت دهی دقیق و بروز تمامی عرصه‌ها و بخش‌ها، بسیار عظیم و در عین حال بسیار مهم می‌باشد. قانون به عنوان مرجع تمامی فعالیت‌ها در کشور، عملاً سکان‌دار فعالیت‌هاست. ممکن است در اثر عدم اجرا در کشور مشکلی حادث نشود؛ اما در اثر بی‌قانونی یا قانون‌گذاری نامناسب، مشکلات فروانی به وجود آید. از این رو چنانچه قانونی به طور نامناسب نوشته شده یا در زمان تنقیح، تجدید و به روز نشود، ممکن است آسیب‌های فراوانی را برای مجموعه تقنینی و به تبع برای کل کشور به همراه داشته باشد. بنابراین توجه به کار عظیم و فراوان در این زمینه و دریایی از قوانین که باید مورد تنقیح قرار بگیرند و حجم عظیمی از قوانین که باید در خصوص مسائل جدید، وضع شوند، از یک سو و محدودیت مراکز نظارتی و تقنینی در کشور از سوی دیگر، همکاری و مشارکت نهادهای علمی و انجمن‌های علمی را در این خصوص ناگزیر می‌کند.
در بند ۸۳ پیش‌نویس به افزایش آگاهی‌ها و فرهنگ حقوقی و قضایی در جامعه اشاره شده و برخی از بندهای دیگر این پیش‌نویس نیز به آگاهی‌بخشی به جامعه اشاره نموده است. به طور کلی لازم است عموم مردم از تمام مسئولیت‌های اجتماعی و حقوق شهروندی خود آگاهی داشته و نسبت به تمام ظرفیت‌های در اختیارشان برای نقش‌آفرینی مؤثر در تمامی فعالیت‌های جامعه آگاهی داشته باشند. در یک کلام باید تمام ظرفیت‌های عمومی در راستای نقش‌آفرینی حداکثری در تمام عرصه‌های اجتماعی شناسایی، بیدار و فعال شود. برای این هدف کلی، مکانیزم آموزش عمومی می‌تواند بسیار مفید و مؤثر باشد. با توجه به اینکه یکی از اهداف انجمن‌های علمی، آموزش‌های عمومی در زمینه‌های تخصصی می‌باشد، ظرفیت‌های علمی- آموزشی انجمن‌های علمی برای تحقق این هدف مهم می تواند به کار گرفته شود.
در بند ۸۵ پیش‌نویس به روحیه کار جمعی و نوآوری و در بند ۱۰۴ پیش‌نویس به مشارکت اجتماعی در امور سیاسی، فرهنگی و اقتصادی اشاره شده است. یکی از ملزومات توسعه در کشور مشارکت همگانی در حوزه‌های مختلف و تبلور نوآوری در زمینه‌های گوناگون می‌باشد و اینکه عموم مردم در زمینه‌های تخصصی خود در امور کشوری مشارکتی خلاقانه و نوآورانه داشته باشند. انجمن‌ها به عنوان فعالان امور علمی و آموزشی و به عنوان واسط بین مردم، جامعه علمی و حاکمیت می‌توانند به خوبی این مهم را تشخیص داده و از تمام ظرفیت‌های علمی و آموزشی خود در راستای مشارکت خلاقانه در توسعه کشور در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... استفاد نمایند.
در بند ۹۵ پیش‌نویس به تحقق سیاست‌های کلی علم و فناوری و اختصاص ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی به حوزه تحقیق و پژهش اشاره شده است. با توجه به نکات مذکور در قسمت‌های قبل در تبیین نقش انجمن‌های علمی در تحقیق و توسعه علمی کشور و انجام پژوهش‌های نظری و کاربردی در حوزه‌های مورد نیاز کشور و نیز با توجه به اینکه انجمن‌های علمی، نهادهای عمومی غیردولتی بوده و با توجه به مباحث بودجه‌ای، در تأمین بودجه خودکفا می‌باشند، لازم است کانال‌های تخصیص ۳ درصد مذکور، در تدوین اصول کلی برنامه ششم به نوعی تعریف شود که در این میان، انجمن‌های علمی در امور پژوهشی مشارکت نموده و به نوعی از ماحصل این بودجه‌ها، به لحاظ ساختار سازمانی و عملکرد سازمانی تقویت شوند.
در بند ۹۶ پیش‌نویس به تحول کیفی در نظام آموزشی کشور اشاره شده است. یکی از موارد مهم در تحول کیفی نظام آموزشی کشور، بازنگری دروس و تدوین محتوای جدید دورس دانشگاهی و آموزش و پرورش با توجه به پیشرفت‌های علمی و نیاز کشور و تحولات سیاستی در کشور می‌باشد. انجمن‌های علمی با توجه به نزدیکی به جامعه دانشگاهی و نیز مدیران اجرایی کشور و همچنین با شناسایی و آگاهی از نیازهای آموزشی کشور، ظرفیت‌های فراوانی در این حوزه دارا می‌باشند که می‌تواند با برنامه‌ریزی صحیح به کار گرفته شود. از این رو لازم است در اصول کلی برنامه ششم و همچنین در تبیین فعالیت بخش‌های مختلف، سهمی برای انجمن‌های علمی در پیشبرد اهداف نظام آموزشی در نظر گرفته شود.
در بند ۹۷ پیش‌نویس به توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادی، نظریه‌پردازی و نوآوری اشاره شده است که انجمن‌های علمی با استفاده از توان علمی خود و استفاده از ظرفیت‌های علمی داخل کشور و نیز بهره‌مندی از ارتباط علمی با خارج از کشور می‌توانند در این خصوص و در جهت بومی‌سازی مبانی علمی بنیادی متناسب با شرایط و مقتضیات زمانی و مکانی در عرصه‌های مختلف گام بردارند.
در بند ۹۹ پیش‌نویس به گسترش همکاری و تعامل فعال و سازنده در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی اشاره شده است که انجمن‌های علمی با توجه به نقش داوطلبانه، دلسوزانه و فعالانه در حرکت در جهت اهداف در نظر گرفته شده در راستای توسعه علمی در کشور و نیز با توجه به عمومی و غیردولتی بودن انجمن‌های علمی و حرکت آزاد و بدون حساسیت در جامعه علمی جهانی و ارتباط با مراکز علمی بین‌المللی و نهادهای جهانی، می‌توانند در ارتباط‌گیری با مراکز مختلف علمی در فضای بین‌المللی و نیز توسعه علوم، منطبق و همگام با جامعه علمی جهانی و همچنین انتقال علوم و فناوری‌های نوین به داخل کشور گام‌های اساسی بردارند. البته لازمه این حرکت و تعامل با جامعه علمی جهانی، تسهیل روش‌های ارتباط‌گیری انجمن‌های علمی و در نظر گرفته امتیازات خاص و مشوق‌هایی برای انجمن‌های علمی به منظور فعالیت مستمر، پویا و عمیق با مراکز علمی خارج از کشور می‌باشد که باید در اصول برنامه ششم در نظر گرفته شود.
در بند ۱۱۶ پیش‌نویس به استقرار نظام جامع و کارآمد آمار و اطلاعات کشور اشاره شده است. انجمن‌های علمی به دلیل تعامل با مدیران اجرایی و مجموعه های مدیریتی در کشور و بعضاً به دلیل راه‌اندازی مجله‌های علمی – پژهشی و تجمع آمار و ارقامی که در روند تألیف مقالات تولیدشده‌اند، برخی از آمارهای تولید نشده در کشور را در اختیار دارند که این منابع اطلاعاتی می‌تواند در نظام جامع اطلاعاتی مورد استفاده قرار بگیرد. از سوی دیگر، تعاملات انجمن‌های علمی با مجموعه‌های علمی و مدیریتی، این امکان را فراهم می‌آورد که توان تولید آمارهایی که در هیچ یک از پایگاه‌های آماری در کشور وجود ندارد، در اختیار انجمن‌های علمی بوده و مجموعه‌های تولید آمار در کشور بتوانند از ظرفیت‌های انجمن‌های علمی برای تولید آمارهای مورد نیاز استفاده نمایند.
