اقتصاد شهری چیست و چه ابعادی را در بر می گیرد؟!
به گزارش پایگاه اطلاعرسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، علی قادری، مترجم کتاب «مباحثی در اقتصاد شهری» اثر آرتور او سالیوان - که تاکنون به کرات در فضای دانشگاهی ایران و جهان منتشر شده و به عنوان یکی از کتب مرجع در این زمینه به حساب میآید-، یادداشتی در اختیار ما قرار داده است که در آن به ابعاد مختلف اقتصاد شهری پرداخته است. در ذیل، این یادداشت را با هم مرور میکنیم:
اقتصاد شهری را فصل مشترک جغرافیا و اقتصاد میدانند و طبیعی است که متأثر از این دو علوم گسترده، علم اقتصاد شهری نیز از گستردگی برخوردار باشد. از آنجایی که اقتصاد شهری به دنبال بررسی تصمیمات مکانی خانوارهایی است که در جستجوی به حداکثر رساندن مطلوبیت خود هستند و بنگاههایی که به دنبال به حداکثر رساندن سود خود هستند، از این دو رشته منفک میباشد، ولی در فصل مشترک این دو قرار میگیرد. بر این اساس اقتصاد شهری، اقتصاد و جغرافیا را با هم تلفیق کرده و به تشریح انتخابهای جغرافیایی یا مکانی میپردازد که در آنها، مطلوبیت خانوارها و سود بنگاهها به حد بیشینه ممکن خود میرسند. اقتصاد شهری، فرض بیمکانی تصمیمات و معادلات اقتصادی را غیرواقع‌بینانه می‌داند؛ برای مثال تولید در مکان اتفاق می‌افتد و همین طور محل سکونت یک خانوار در یک شهر بر مطلوبیت زندگیاش تأثیرگذار است. اقتصاد شهری همچنین سیاستهای عمومی در شهر را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به انتخاب کارای سیاستگذاران و دیگر بازیگران شهری کمک میکند. در مجموع، به اعتقاد نویسنده کتاب اقتصاد شهری، تحلیلهای اقتصاد شهری را میتوان در شش حوزه مرتبط به هم دستهبندی کرد که عبارتند از:
- نقش نیروهای بازاری در توسعه شهرها
- کاربری زمین در شهرها
- حمل و نقل شهری
- جرایم و سیاستهای عمومی
- مسکن و سیاست عمومی
- مخارج و مالیاتهای حکومت محلی.
به عبارت دیگر اقتصاد شهری، حوزههای متنوعی همچون موارد ذیل را دربر میگیرد: تحلیل دلایل پیدایش و وجود شهرها، رشد و توسعه شهرها و نیروهای بازاری دخیل در آنها، تصمیمات مکانیابی بنگاهها و خانوارها، بزرگی و کوچکی شهرها، کاربریهای زمین و الگوهای مربوطه، تخصیص کارآی کاربریها، اجاره بهای زمین، انتخاب محله توسط خانوارها تحت تأثیر تصمیمات اقتصادی همپای تصمیمات اجتماعی و نژادی دارای تأثیر و تأثر بر تصمیمات اقتصادی آنها، منطقهبندی در شهر و انتخاب منطقه توسط خانوارها برای سکونت براساس هزینههایی که به اشکال مختلف پرداخت میکنند و همچنین خدماتی که دریافت میکنند، چگونگی کنترل رشدهای نامطلوب توسط سیاستهای اقتصادی مناسب، ابعاد و شیوههای حمل و نقل مورد استفاده در شهر (شخصی و عمومی) و انتخاب شیوه مطلوب توسط خانوارها و تغییر و تحولات مکانی براساس توسعه یا افول آنها، مسکن در شهر و چگونگی توسعه و بازار آنها و فیلترینگ آن و چگونگی دست به دست شدن آن توسط اقشار درآمدی مختلف، نقش حکومتهای محلی و مالیاتها و عوارض و درآمدهایی که مدیریت میکنند و خدماتی که به شهروندان میرسانند، آموزش و پرورش و اثرات برونی مثبتی که برای افراد و همسایگان محلههای آنها دارند، جرم و جنایت و چگونگی جذب و فرار خانوارها به محلههای امن و از محلههای ناامن .
اقتصاد شهری با اعتقاد به این اصل که عرضه و تقاضا و بازار در مکان تعریف می‌شود، شهر را به مثابه یک نقطه و محلی متراکمتر از مناطق اطراف خود تعریف میکند. بر این اساس نویسنده به دلایل اقتصادی و سیاسی پیدایش شهر و تأثیر و تاثر آنها بر یکدیگر پرداخته و جغرافیا را به منابع سنتی رشد (غیرجغرافیایی) وارد میکند. اقتصاد شهری، رشد و توسعه شهرهای تکمرکزی پیشین را با رشد و توسعه شهرهای چندهستهای صدسال اخیر متمایز دانسته و عوامل و علل رشد و توسعه هر نوع را به تمایز تفسیر میکند؛ برای مثال حمل و نقل عمومی اولیه در شهرهای آمریکایی با اتوبوسهای اسبران، نوع متفاوتی از رشد و توسعه شهر را با شهرهای دارای حمل و نقل عمومی ریلی سبک و سنگین یا خودرو محور رقمزده است. همین طور رشد افقی شهرهای آمریکایی خودرومحور و عمودی و متراکم مبتنی بر حمل و نقل عمومی و متنوع در اروپا، موارد متفاوتی از الگوهای رشد و توسعه شهری را رقم زده است. اقتصاد شهری با بیان علل و عوامل هر یک از این رشدهای شهری، الگوهای بهینه رشد را با پیشنهاد سیاستهای مناسبی مدیریت میکند. تحول رویکردهای توسعه شهری براساس میزان و نوع اشتغال از صنایع آلوده‌کننده به سوی صنایع پاک، دانش‌محور و خلاق و براساس مزیت‌های نسبی هر شهر، موضوعی است که در اقتصاد شهری به آن پرداخته می‌شود. همین طور نقش و استعداد اقتصادی که شهر در منطقه خود و در مقایسه و رقابت با شهرهای همتای خود در منطقه و جهان دارد، مورد توجه علم اقتصاد شهری بوده و بنابراین به بحث و بررسی در این خصوص میپردازد.
اقتصاد شهری به دنبال تخصیص کارآی کاربریهای زمین است، بهطوری که ماحصل آن بیشینهسازی مطلوبیت خانوارها و به حداکثر رسیدن سود بنگاهها است. بر این اساس، پراکنش فضایی اشتغال و جمعیت را مورد مطالعه قرار میدهد. در اینجا به این موضوع میپردازد که آیا افراد، به دنبال شغلها به تغییر محل سکونت خود اقدام میکنند یا اینکه فرصتهای شغلی در محلههای متراکمتر پدیدار میگردند. در مطالعه شواهد این نوع تصمیمات، پیدایش شهرهای تکمرکزی و تغییر کالبد و فضای شهری به سوی شهرهای متنوع و چندهستهای امروزی مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرند. در اقتصاد شهری، انواع کاربریهای زمین شهری مزاحم، همساز و همگن و همچنین هزینههایی که همجواری این کاربریها با یکدیگر برای خانوارها و شهر دارند را مورد بحث و بررسی قرار میدهد.
