تهران در معرض سرطان زمین/ آزادگان کاندیدای اصلی فرونشست
به گزارش پایگاه اطلاعرسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، فرونشست زمین یکی از پدیدههای مخاطره آمیز زمینشناسی است که در اثر فعالیتهای بشری همچون تخلیه دراز مدت آب، نفت وگاز از مخازن زیرزمینی و یا اسخراج از معادن زیرزمینی میتواند تشدید شود و پدیدهای است که در اثر این صنایع استخراجی ایجاد میشود. نشست زمین به حرکت روبه پایین مواد موجود در سطح یا نزدیک سطح زمین اطلاق میگردد. این نوع حرکت بر اساس حرکت عمودی آن از سایر حرکات تودهای تمیز داده میشود، به طوری که در این نوع حرکت جانبی یا خیلی کم است یا اصلاً وجود ندارد.
بخشهای فرونشست که قسمتهای مرکزی و جنوبی شهر تهران، شهر ری و جنوب آن را در میگیرد، از نهشتههای آبرفتی جوان و کمی قدیمیتر پوشیده شده است و مخروط افکنههای رودخانههای کن، کرج و جاجرود قسمتهای جنوبی آن را می پوشاند.
گستره فرونشست شمال ایران مرکزی (دشت تهران- ری) به سبب کارکرد چند گسله به چند بخش فیزیوگرافیکی شامل دشت تهران، فرونشستهای ری و کهریزک تقسیم میشود. با وجود این که از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۸۲ به تعداد چاهها به میزان بسیار زیادی افزوده شده، میزان تخلیه کاهش یافته که این مطلب نشانگر کاهش دبی چاهها و قناتهای منطقه به دلیل کاهش سطح سفره آب زیرزمینی است.
براساس بررسیهای صورت گرفته، ضخامت آبرفت در قسمت شمالی به بیش از ۴۰۰ متر و در قسمت شمالغربی به حدود ۳۰۰ متر و در بخشهایی از شمال، شرق، جنوب شرق و جنوب غرب دشت، به دلیل بالا آمدگی سنگ کف ضخامت آبرفت به کمتر از ۲۵ متر نیز می رسد که نحوه گسترش و ضخامت رس در محدوده مطالعاتی رابطه معنیداری با میزان فرونشست نشان میدهد.
جنوب غرب شهر تهران به لحاظ شرایط خاص طبیعی و انسانی جزو مناطقی است که در سال های اخیر با پدیده فرونشست روبه رو بوده است.این منطقه که جزو دشت شهریار– تهران میباشد شامل زمینهای کم شیب تا بدون شیب است و به همین دلیل بافت رسوبات در این منطقه ریز و نفوذ ناپذیر می باشد. افزایش ساخت و ساز، جمعیت و برداشت بیش از حد سفره های آب زیرزمینی باعث پایین رفتن سطح آزاد آب در این مناطق و در نتیجه ایجاد فرونشست در این مناطق شده است.
آثار فرونشست را می توان به راحتی در شکاف ها و ترک هایی که در بزرگراه آزادگان، ترک در دیواره ساختمان ها، پل ها، ترکیدگی خطوط آب و گاز و بالا آمدن جداره ی چاه ها ایجادشده ،رویت کرد.طبق بررسی به عمل آمده میزان فرونشست را بین صفر تا ۱۶سانتی متر برآورد شده که بیشترین همبستگی را با میزان افت آب های زیر زمینی منطقه داشته است.
آسیب پذیری پل آزادگان(تقاطع بزرگراه شهید رجایی و بزرگراه آزادگان) در اثر فرونشست زمین
: A ایجادشکستگی در گوشواره ابتدای پل به میزان ۵ سانتی متر
: B نمای نزدیک از شکستگی عمودی در پل آزادگان
بر اساس اندازه گیری های سازمان نقشه برداری کشور، اراضی وسیعی در جنوب غرب تهران و در امتداد جادهی کمربندی تهران در معرض فرونشست قراردارد. پدیده فرونشست زمین علاوه بر آسیب رساندن به تأسیسات شهری، موجب شیبدار شدن اراضی شده و این مناطق (مناطق۱۶، ۱۷ ، ۱۸ و ۱۹شهرداری تهران) را در معرض بروز سیلاب قرار دهد.
کاهش بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی به ویژه در مناطقی که با افت زیاد مواجه هستند، جلوگیری از برداشت شن و ماسه در مناطق بالادست، تغییر الگوی کشت و استفاده از روشهای نوین آبیاری مانند آبیاری تحت فشار، قطرهای و بارانی، کشت گلخانهای، عدم کشت محصولات غیر راهبردی و یا استفاده از آبهای تصفیه شده پسابهای شهری برای آبیاری به منظور کاهش بهره برداری از آب زیرزمینی و تغییر الگوی مصرف آب در بخش صنعت و استفاده از چرخههای بسته آب از راهکارهایی است که میتوان در این زمینه به کار برد.
بررسی صورت گرفته توسط برخی محققان، درمورد سنجش میزان آسیب پذیری بافت های شهری در برابر مخاطره فرونشست زمین (بخشی از جنوب شهر تهران) موید آسیب پذیر بودن اکثر سکونتگاهها و جمعیت ساکن درآنها و تأسیسات موجود ( از جمله پلها) در محدوده مورد مطالعه میباشد.
در نهایت میتوان گفت، توسعه شهری کلانشهر تهران بر روی عناصر و عوارض ژئومورفولوژیک(بهویژه مسیلها) منجر به وقوع مخاطرات دامنهای، سیلاب، فرونشست و آلودگی منابع( آب، خاک و هوا) در اثر تخریب حوضههای بالادست و ایجاد حوضههای تلفیقی، تغییرات ژئومورفولوژی رودخانهای بستر رود-درهها، ساختو ساز بر دامنهها و احداث جاده، اتوبان و پلهای متعدد شده است. به طور مثال کانالیزه کرده و ورود پساب به رودخانه کن که منجر به آلودگی و تغییر کیفیت آب آن شده است.