خلاقیت‌ها در تأمین مالی توسعه شهری
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، سید محسن طباطبایی مزدآبادی مدیر مسئول فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری در یادداشتی با عنوان «خلاقیت‌ها در تأمین مالی توسعه شهری» در روزنامه فرهیختگان آورده است: بدون‌شک، مهم‌ترین مبحث در حوزه اقتصاد شهری را باید در تأمین مالی مدیریت شهری قلمداد کرد. از یک منظر، معنای اصلی اقتصاد شهری، چگونگی مدیریت درآمدها و هزینه‌های شهر است. با توسعه شهرنشینی و گسترش پهنه شهری، هزینه‌های توسعه شهری نیز به شدت افزایش یافته است، از این‌رو، دیگر راهکارهای سنتی نمی‌توانند جوابگوی نیازها باشند. ضمن آنکه با توجه به پارادایم توسعه پایدار شهری، ضرورت دارد برخی از راهکارهای سنتی تأمین مالی، کنار گذاشته شود و ابزارهای نوین مالی در دستورکار قرار گیرد.
ضمن آنکه حجم و میزان لازم سرمایه‌گذاری برای توسعه شهری به‌حدی افزایش یافته است که استفاده از ابزارهای جدید را الزام‌آور کرده است. برخی از پیش‌بینی‌ها، تأکید دارند تا 15 سال دیگر، شهرها نیاز به بیش از 40 تریلیون دلار سرمایه دارند که 25 میلیون تریلیون دلار آن به توسعه شهرهای در حال توسعه باز می‌گردد.
با این حال، ابزارهای مختلفی برای تأمین مالی وجود دارند که هر یک از آنها می‌توانند بستری برای تأمین مالی شهری باشند. برخی از این روش‌ها، مبتنی بر بدهی هستند مانند: اوراق مشارکت، صکوک، اوراق قرضه و برخی از این روش‌ها نیز مبتنی بر سرمایه‌اند مانند: سهام. همچنین هر یک از این روش‌ها، ویژگی‌های خاص خود را دارند.
روش‌های مبتنی بر بدهی بیشتر در پروژه‌های کوتاه‌مدت و میانمدت به‌کار گرفته می‌شوند و روش سهام بیشتر در پروژه‌های بلندمدت استفاده می‌شود؛ به این علت که تخصیص، قسمتی از مالکیت پروژه در روش سهام است که بخشی از حقوق مدیریتی و همچنین استقلال در تصمیم‌گیری، به سهامداران پروژه منتقل می‌شود.
از این‌رو، روش مبتنی بر سهام، بیشتر در مواردی به‌کار می‌رود که پروژه شهری، درآمدزایی مستمر و نسبتاً بلندمدت داشته باشد. یکی از ابزارهای مورد استفاده در روش مبتنی بر سرمایه، استفاده از «سهام پروژه» است که شرکت صاحب پروژه، پس از انجام بررسی‌ها، مطالعات و تحقیقات لازم، طرح پروژه را معرفی کرده و مقدار سودآوری آن را پیش‌بینی می‌کند. سپس درصد پایه‌ای را به‌عنوان سود علی‌الحساب، تعیین کرده و اعلام درصد نهایی سود پروژه را به زمان اتمام پروژه موکول می‌کند. عمل انتشار سهام پروژه‌ها می‌تواند از طریق بازار سهام صورت پذیرد.
از این‌رو، انتخاب روش سرمایه‌گذاری و تأمین مالی، به ماهیت پروژه شهری برمی‌گردد و اینکه در چه زمینه‌ای قرار است سرمایه‌گذاری صورت پذیرد.
همچنین مطالعه روش‌های تأمین مالی شهری در سایر کشورها نشان می‌دهد که از هر دو روش (روش مبتنی بر بدهی و روش مبتنی بر سرمایه)، در تأمین مالی شهری استفاده می‌شود؛ اما ابتکارات و ابزارهای نوین در روش‌های مبتنی بر بدهی باعث فراگیری استفاده از این روش، در پروژه‌های شهری شده است.
برای مثال، ابزاری مانند صکوک در سطح بین‌الملل در سال 2014 بیش از 125 میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال 2015 به 150 تا 175 میلیارد دلار برسد. کشورهای مختلف از این ابزار استفاده می‌کنند؛ حتی دولت‌های غیراسلامی مانند انگلیس، آمریکا، ژاپن و حتی بانک جهانی. از سوی دیگر حرکت‌های زیادی به سمت ایجاد ابزارهای تلفیقی شده است؛ ابزارهایی مانند صندوق‌های توسعه شهرداری که تجربه آن در کشورهایی مانند مالزی، آمریکا (در ایالات مختلف)، هلند، کلمبیا، جمهوری چک و... رخ داده و نتایج اثربخشی از آن به دست آمده است.
البته باید در استفاده از این روش‌های متنوع، به این نکته مهم دقت داشت که ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرهای کشورهای مختلف، در انتخاب روش‌های تأمین مالی بسیار مهم هستند. ممکن است در کشوری، روش‌های مبتنی بر بدهی از کارایی بیشتری برخوردار باشند و در کشوری دیگر به دلیل مقتضیات خاص، روش‌های مبتنی بر سرمایه، بهتر جوابگوی نیازهای مالی شهری باشند؛ برای مثال در شهرهای انگلستان، تأمین مالی از طریق اوراق قرضه رواج دارد یا شهرداری سائوپائولوی برزیل، تجربه موفقی را در زمینه تأمین مالی زیرساخت‌ها از طریق فروش سهام، پشت‌سر گذاشته است.
